Bohaterką dzisiejszego wpisu będzie serotonina, zwana potocznie hormonem szczęścia. Określenie to nie jest przypadkowe, ponieważ od odpowiedniego jej stężenia zależy nasze dobre samopoczucie. Ponadto wpływa na prawidłową pracę płytek krwi oraz czynność układu pokarmowego. Jej niedobór lub nadmiar może prowadzić do poważnych zaburzeń, dlatego warto wiedzieć, co wpływa na jej poziom w naszym organizmie.
Czym jest serotonina?
Serotonina czyli 5-HT to z biochemicznego punktu widzenia organiczna substancja o niezbyt skomplikowanej budowie, należąca do amin biogennych. Aminy biogenne powstają w organizmie w procesie przekształcania aminokwasów (czyli elementów, z których zbudowane są białka). Serotonina powstaje poprzez przekształcenie tryptofanu, który należy do aminokwasów egzogennych (dostarczanych jedynie z pożywieniem). Proces ten zachodzi w komórkach układu nerwowego, układu pokarmowego i trombocytach.
Mimo iż kojarzona jest głównie z układem nerwowym, to jej największe ilości występują w jelitach – tam też po raz pierwszy ją wyizolowano w 1935 roku.
Funkcje serotoniny
Serotonina jest bardzo istotna w funkcjonowaniu naszego organizmu. W ośrodkowym układzie nerwowym jest jednym z neuroprzekaźników i wpływa na procesy takie jak: zasypianie, dobre samopoczucie (uczucie zadowolenia), apetyt czy aktywność seksualną. W wielu badaniach udowodniono jej pozytywny wpływ na redukcję lęku i niepokoju, ponadto zażywanie niektórych narkotyków (MDMA, ecstasy) podnosi jej poziom w mózgu, co powoduje pojawiające się po zażyciu uczucie przyjemności i inne doznania.
W układzie pokarmowym zaliczana jest do tzw. hormonów tkankowych, czyli takich które działają na narządy, przez które są wytwarzane i nie podlegają kontroli układu nerwowego. Serotonina przyspiesza motorykę jelit, ułatwiając przesuwanie się treści pokarmowej oraz odpowiada za uczucie nudności. To mechanizm obronny, który zapobiega zatruciu i ułatwia szybkie pozbycie się szkodliwej substancji.
W układzie krzepnięcia również pełni istotną rolę – gdy zostanie naruszona ciągłość naczynia krwionośnego, zawarta w płytkach krwi serotonina obkurcza naczynie i umożliwia utworzenie się czopa płytkowego, który powstrzymuje krwawienie.
Serotonina wraz z innymi mechanizmami, pomaga zachować równowagę w organizmie poprzez wpływ na ciśnienie krwi i temperaturę ciała.
Niedobór serotoniny
Niedobór serotoniny jest częstym zjawiskiem i wynika zarówno ze źle dobranej diety, jak i zaburzeń wewnętrznej syntezy tego związku. Objawy niedoboru serotoniny to przede wszystkim zaburzenia ze strony układu nerwowego pod postacią depresji i bezsenności. Pojawia się uczucie głębokiego smutku, napady objadania się lub braku apetytu i niepokój. W nadzwyczajnych przypadkach występują też zachowania agresywne. Istnieje teoria, że zaburzenia syntezy serotoniny są jedną z przyczyn powstania wielu chorób psychiatrycznych, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy niektóre objawy schizofrenii. W ich leczeniu stosuje się więc środki farmakologiczne, które wpływają na jej metabolizm w mózgu, a efekty terapii są bardzo dobre i umożliwiają powrót do codziennego funkcjonowania.
Nadmiar serotoniny
Występuje dużo rzadziej niż niedobór serotoniny, ale warto o nim pamiętać. Najczęściej wynika on z nieprawidłowego stosowania leków, które wpływają na poziom serotoniny (np. nowoczesne leki przeciwdepresyjne, psychostymulanty, neuroleptyki). Objawy przebiegają pod postacią groźnego zespołu serotoninowego pod postacią:
- zaburzeń świadomości,
- biegunki,
- pobudzenia psychoruchowego,
- drżeń mięśniowych,
- zlewnych potów,
- dreszczy,
- zaburzenia koordynacji ruchów,
- podwyższenia temperatury ciała,
- wygórowania odruchów w badaniu neurologicznym,
- skurczów mięśni w postaci „zrywań” (mioklonie)
Pojawiają się od kilku do kilkunastu godzin od zażycia nieodpowiedniej dawki lub połączenia leków i w przypadku wystąpienia tych objawów należy niezwłocznie udać się do szpitala.
Łagodny nadmiar serotoniny objawia się głównie objawami z przewodu pokarmowego: biegunką, nudnościami. Mogą dołączyć się do nich bóle głowy, przyspieszona akcja serca i wzrost temperatury ciała.
Bardzo rzadko zdarza się, aby przyczyną nadmiaru serotoniny był nowotwór – rakowiak. Guzy te mają zdolność produkcji tej aminy biogennej i najczęściej zlokalizowane są w przewodzie pokarmowym. Dzięki temu, że powodują niedające się przeoczyć objawy, są zazwyczaj szybko diagnozowane i leczone.
Jak zadbać o odpowiedni poziom serotoniny?
Jeśli zauważymy u siebie objawy niedoboru serotoniny, działaniem jakie możemy samodzielnie podjąć jest zwiększenie poziomu tryptofanu, z którego jest produkowana. Produkty spożywcze bogate w tryptofan to:
- Produkty bogate w białko – chude mięso, ryby, jaja
- Żółty i biały ser
- Produkty sojowe
- Nasiona roślin strączkowych – fasola, groch
- Pestki dyni
Na samo zwiększenie produkcji serotoniny mają również wpływ produkty węglowodanowe – słodycze poprawiają nam samopoczucie, ze względu na wyrzut tego hormonu po ich spożyciu. Zjedzenie jednej czy dwóch kostek czekolady nie zaszkodzi, a może poprawić nam humor, gdy mamy „zły dzień”.
Na rynku istnieje również wiele suplementów zawierających zarówno tryptofan jak i serotoninę. Zazwyczaj dostępne są bez recepty i poleca się je na poprawę samopoczucia i niwelowanie bezsenności. Mogą być również korzystne w zespole napięcia przedmiesiączkowego i migrenach. Aby najszybciej i najskuteczniej dostarczyć aminokwasy oraz hormony do odpowiednich komórek, warto zastosować wlew dożylny. Dzięki takiej drodze podania, substancje docierają bezpośrednio do krwioobiegu, skąd są błyskawicznie rozprowadzane po całym organizmie i mogą skutecznie działać.
Źródła
- Tablice biologiczne. Witold Mizerski (red.). Wyd. IV. Warszawa: Wydawnictwo Adamantan, 2013
- D.W. Woolley, A probable mechanism of action of serotonin, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 44 (2), 1958
- George J. Siegel, Bernard W. Agranoff: Basic neurochemistry: Molecular, cellular and medical aspects. Filadelfia: Lippincott-Raven, 1999
- Interakcje selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, www.mp.pl
- M. Selimi-Sokołowska, T. Szafrański, Dieta w depresji. Poradnik dla pacjentów, ich rodzin i opiekunów, Psychiatria. Pismo dla praktyków, 2018
- Z. Goluch, G. Haraf, M. Teleszko, Składniki diety i ich źródła pokarmowe niezbędne w syntezie wybranych neuroprzekaźników wpływających na stan zdrowia psychicznego, Wrocław 2019
Foto: Pablo Merchán Montes / Unsplash