Słoneczna witamina D

Powoli zbliża się zima, dzień staje się krótszy i chłodniejszy. Coraz mniej promieni słonecznych dociera do naszej skóry, która bierze udział w syntezie niezwykle ważnej grupy substancji – witaminy D. Biorą one udział w wielu procesach fizjologicznych, z których najlepiej poznanym jest gospodarka wapniowo-fosforanowa. O poziom tych substancji należy zadbać, szczególnie w miesiącach jesienno-zimowych.

Czym jest witamina D?

Z biochemicznego punktu widzenia, witamina D to tak naprawdę określenie odnoszące się do grupy substancji steroidowych rozpuszczalnych w tłuszczach. Znaczenie biologiczne mają dwie formy witaminy D

  • Cholekalcyferol (D3) – charakterystyczny dla organizmów zwierzęcych
  • Ergokalcyferol (D2) – występuje u roślin i drożdży 

Chociaż tradycyjnie związki te zaliczane są do grupy witamin (czyli niezbędnych dla funkcjonowania organizmu substancji, które muszą być dostarczone z zewnątrz), tak naprawdę są to prohormony, ponieważ dopiero w wyniku odpowiednich przekształceń wewnątrz organizmu uzyskują swoje istotne właściwości biologiczne.

Biosynteza i metabolizm witaminy D u człowieka

Biosynteza kalcytriolu
Biosynteza kalcytriolu, czyli aktywnej metabolicznie formy witaminy D (Źródło: ABC Witaminy D)

Witaminę D możemy pozyskać z dwóch źródeł – pokarmu w postaci cholekalcyferolu (pokarm pochodzenia zwierzęcego) lub ergokalcyferolu (pokarm roślinny, grzyby) oraz poprzez syntezę cholekalcyferolu bezpośrednio w skórze pod wpływem promieniowania UV. Znaczna część (80%) witaminy D pochodzi z syntezy wewnątrz organizmu. Niestety, żaden z tych związków nie wykazuje działania w organizmie. Transportowane są one do wątroby, gdzie następuje pierwszy etap syntezy aktywnej formy witaminy D – hydroksylacja, czyli dodanie grupy –OH przy węglu C25: powstaje witamina 25-(OH)D zwana kalcydiolem. Kolejny etap zachodzi w nerkach, gdzie dochodzi do powstania aktywnej formy witaminy D – kalcytriolu (1,25-(OH)2D3) poprzez kolejną hydroksylację, tym razem przy węglu C1. Powstały w ten sposób związek oddziałuje na wiele innych narządów w całym organizmie.

Działanie kalcytriolu

Główne działanie polega na wpływie na regulację stałego poziomu wapnia i fosforanów (gospodarka wapniowo-fosforanowa). Narządy, na które wpływa to jelita i kości, a w mniejszym stopniu nerki. W jelitach dochodzi do zwiększenia wchłaniania wapnia, z kości uwalnia wapń i fosforany (przy hipokalcemii – spadku poziomu wapnia w surowicy krwi). W nerkach współdziała z parathormonem w reabsorpcji wapnia.

Schemat gospodarki wapniowo-fosforanowej
Schemat gospodarki wapniowo-fosforanowej (Źródło: Wikipedia)

Witamina D działa na:

  • Układ kostny – zapobiega nadmiernej utracie substancji mineralnych z kości, które są podstawowym mechanizmem powstania krzywicy (u dzieci) oraz osteoporozy i osteomalacji (rozmiękania kośćca) u dorosłych
  • Układ nerwowy i mięśniowy – istnieje związek niedoboru witaminy D a zaburzeniami snu; niedobór tej witaminy może również nasilać dolegliwości związane z tzw. depresją sezonową
  • Układ odpornościowy – witamina D ma działanie immunomodulujące i przeciwbakteryjne; udowodniono mniejszy odsetek zachorowań na raka jelita grubego wśród pacjentów z wyższym poziomem witaminy D w surowicy krwi.
  • Układ krążenia – wykazano związek między niskim poziomem witaminy D w surowicy a wzrostem zachorowań na choroby układu krążenia (choroba niedokrwienna serca, niewydolność serca, udar mózgu, miażdżyca tt. kończyn dolnych)

Rola słońca w syntezie witaminy D

Jak już wcześniej wspomniano, znaczna część cholekalcyferolu powstaje w wyniku jego syntezy w skórze. W związku z tym, europejskie zalecenia uznają za wystarczającą do skórnej syntezy ekspozycję na słońce minimum 18% powierzchni skóry (przedramiona i podudzia) w miesiącach od kwietnia do września w godzinach 10.00–15.00, codziennie przez minimum 15 minut, bez stosowania kremów z filtrem. W pozostałych miesiącach synteza skórna tego związku praktycznie nie zachodzi. Promieniowanie UV, potrzebne do syntezy witaminy nie przenika przez szyby, więc nawet w dobrze nasłonecznionych pomieszczeniach zamkniętych skóra nie jest zdolna do jej syntezy. 

Do innych czynników zmniejszających zdolność wytwarzania witaminy D w skórze należą:

  • Zanieczyszczenie środowiska
  • Starzenie się skóry
  • Ciemna karnacja
  • Stosowanie kremów z filtrem UV
  • Zachmurzenie

Powyższe czynniki sprawiają, że niedobory witaminy mogą dotyczyć znacznej części Polaków. Według dostępnych danych, niedobór witaminy D dotyczy 80% (według niektórych źródeł nawet 90%) populacji w Polsce. Niedobór tej witaminy stwierdza się w każdej grupie wiekowej: dzieci – 70-100%, nastolatki – 95%, w tym 1/3 niedobory ciężkie, osoby dorosłe – 80%, kobiety leczone z powodu osteoporozy i stosujące preparaty wapnia – 50%, kobiety w ciąży – 95%. W przypadku tak znacznych niedoborów znaczenie ma właściwa suplementacja brakującej witaminy.

Niedobór witaminy D

Należy do najczęściej występujących w populacji. Mimo iż na co dzień w krajach rozwiniętych nie spotyka się już chorób takich jak krzywica czy rozmiękanie kości, okazuje się, że brak tej witaminy może mieć też inne poważne skutki. 

W badaniach naukowych awitaminozę D skorelowano z szeregiem problemów zdrowotnych: podwyższonym ryzykiem rozwoju chorób nowotworowych, nadciśnienia, choroby sercowo–naczyniowej, cukrzycy, chorób metabolicznych, autoimmunologicznych i infekcji związanych z niedoborem odporności.

Jak sprawdzić, czy mamy niedobór witaminy D?

Najczęściej, ze względów praktycznych dla celów diagnostyki laboratoryjnej oznacza się stężenie 25-OH-witaminy D w surowicy krwi. 

Według amerykańskiego Narodowego Instytutu Zdrowia prawidłowy poziom witaminy D wynosi ≥20 ng/ml. Wartości poniżej 12 ng/ml prowadzą do krzywicy i osteomalacji. Wartości utrzymujące się stale powyżej 50 ng/ml są uważane za potencjalnie toksyczne, jednak wielkość ta opiera się na małej liczbie danych.

Zalecane stężenie witaminy D w surowicy wynosi: 30 – 50 ng/ml 

(poziom 25-OH-D > 30 ng/ml zapewnia najmniejszą ilość wydzielanego przez przytarczycę parathormonu (PTH) przy jednoczesnym najbardziej efektywnym wchłanianiu jonów wapnia)

Badanie stężenia witaminy D w surowicy można wykonać w większości komercyjnych laboratoriów.

Kto powinien badać poziom witaminy D?

Grupami pacjentów, u których szczególnie wskazane są badania przesiewowe wykrywające niedobory witaminy D są:

  • Osoby starsze z wywiadem upadków
  • Osoby starsze z wywiadem złamań nieurazowych
  • Otyłość (BMI >30 kg/m2)
  • Cukrzyca
  • Przyjmujący leki np. przeciwdrgawkowe, glikokortykosteroidy, antyretrowirusowe, przeciwgrzybicze, cholestyraminę
  • Krzywica
  • Osteomalacja
  • Osteoporoza
  • PChN (Przewlekła Choroba Nerek)
  • Niewydolność wątroby
  • Zespoły złego wchłaniania
  • Nadczynność przytarczyc
  • Ciąża i okres karmienia

Jak uzupełnić niedobór witaminy D?

Najłatwiejszym sposobem uzupełnienia niedoboru cholekalcyferolu jest odpowiednia dieta zawierająca produkty bogate w ten składnik. Są to m.in. ryby (łosoś, dorsz, tuńczyk, śledź, makrela, sardynki, węgorz i inne) oraz tran. Ważnymi źródłami cholekalcyferolu są: wątroba, ser, żółtko jaj i niektóre grzyby. Źródłem witaminy D mogą być również produkty spożywcze w nią wzbogacane – są to płatki śniadaniowe oraz margaryna.

Kolejnym sposobem jest doustna suplementacja odpowiednich preparatów zawierających cholekalcyferol. W zależności od sytuacji klinicznej i grupy wiekowej, zalecane są różne dawki, mające za zadanie pokryć zapotrzebowanie na tą witaminę. 

  • dzieci po 4. tygodnia życia niemowlęta donoszone, prawidłowo pielęgnowane, przebywające często na świeżym powietrzu oraz dzieci do 2-3. roku życia – 500 j.m./dobę
  • po 4. tygodnia życia u wcześniaków, bliźniąt i niemowląt żyjących w złych warunkach socjalnych 1000 j.m./dobę
  • dorośli: 1000–4000 j.m./d. lub 20 000–25 000 j.m. podawanych raz w tygodniu lub raz w miesiącu

W niektórych przypadkach witaminę D można stosować również dożylnie. Na rynku dostępne są bezpieczne, multiwitaminowe preparaty, uzupełniające niedobór nie tylko witaminy D, ale też innych niezbędnych składników.

Suplementacja witaminy D jest szczególnie ważna w okresie jesienno-zimowym, gdy nie może być ona wytwarzana pod wpływem światła przez nasz organizm.

W Vitamin Clinic oferujemy Państwu kilka rodzajów wlewów zawierających witaminę D. Są to: 

Kroplówki te wraz z odpowiednią dietą i trybem życia wspomogą uzupełnienie niedoborów witaminowych.

Autor: Marta Wietecha

Źródła

  • Witamina D: Rekomendacje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka deficytów – wytyczne dla Europy Środkowej 2013r. Standardy Medyczne/ Pediatria 2013; 10: 573–578.
  • Płudowski P et al. Standardy Medyczne 2009; 6:23-41.
  • Online: 08.09.2013: Nichols M. EHJ 2013; doi:10.1093/eurheartj/eht356.
  • Kim Dh, Am J Cardiol. 2008, 102, 1540-1544.
  • NHANES III Study 1988-1994.
  • Dobnig H, at al. Arch Int Med. 2008 168:1340-1349.
  • JoAnn E. Manson JE., Nancy PH., Cook R. et al. Vitamin D Supplements and Prevention of Cancer and Cardiovascular Disease. NEJM; November 12, 2018.
  • Pittas AG, Dawson-Hughes B, Li T, Van Dam RM, Willett WC, Manson JE, Hu FB: Vitamin D and calcium intake in relation to type 2 diabetes in women. Diabetes Care 2006; 29: 650–656.
  • Lips P, Eekhoff M, van Schoor N, Oosterwerff M, de Jongh R, Krul-Poel Y, Simsek S. Vitamin D and type 2 diabetes. J Steroid Biochem Mol Biol. 2017 Oct; 173:280-285.
  • Chiu K.C., Chu A., Go V.L. i wsp. Hypovitaminosis D is associated with insulin resistance and beta cell dysfunction. Am. J. Clin. 2004; 79: 820–825

Zdjęcie w nagłówku: jcomp, Freepik