Otyłość nie jest chorobą, która pojawiła się w czasach współczesnych. Dowodów na jej występowanie można się doszukać nawet czasach starożytnych. Jednakże w ostatnich dekadach zjawisko to zdecydowanie się nasiliło – szczególnie w krajach wysokorozwiniętych. Według danych WHO (Światowej Organizacji Zdrowia), problem z otyłością w latach 70. XX wieku był trzykrotnie mniejszy niż jest obecnie. Szacuje się, że 39% światowej populacji zmaga się z nadwagą, a 13% z nich z otyłością. Niestety, jest to choroba śmiertelna – ludzie otyli żyją średnio o 4 lata krócej niż ich rówieśnicy z prawidłową masą ciała. Jakie są przyczyny otyłości? Czym może skutkować? Jak leczyć?
Nadwaga to (jeszcze) nie otyłość!
W codziennych rozmowach pojęcia: nadwaga i otyłość stosowane są jako synonimy. To błąd, ponieważ są to dwa różne stany. Ich wspólnym mianownikiem jest nadmierne gromadzenie tkanki tłuszczowej, co skutkuje wzrostem masy ciała.
Nadwaga określana jest jako zaburzenie wywołane stylem życia prowadzącym do dodatniego bilansu kalorycznego. Oznacza to, że człowiek spożywa zbyt kalorii, które nie zostają wykorzystane w ciągu dnia. Nadmiar kalorii magazynowany jest w formie tkanki tłuszczowej jako materiał zapasowy. Ciągłe spożywanie nadmiaru pokarmu powoduje nadmierny rozrost tkanki tłuszczowej, która lokalizuje się w różnych miejscach ciała, najczęściej na pośladkach, udach i na brzuchu. Podstawowym współczynnikiem, który pozwala odróżnić nadwagę od prawidłowej masy ciała jest BMI (z ang. Body Mass Index – Wskaźnik Masy Ciała).
BMI = masa ciała / wzrost^2 [kg/m²]
Jak wynika z powyższego wykresu, prawidłowe BMI powinno mieścić się w zakresie 18–25. Stan między 25 a 30 to właśnie nadwaga, a powyżej 30 – otyłość.
BMI nie jest wskaźnikiem idealnym, ponieważ nie określa rozmieszczenia ani zawartości procentowej tkanki tłuszczowej w organizmie. Sportowcy z rozwiniętą tkanką mięśniową ważą więcej niż osoby o podobnej budowie ciała, które nie są umięśnione. Taka sama masa tkanki tłuszczowej będzie zajmowała dużo więcej miejsca niż tkanka mięśniowa, ponieważ różnią się między sobą gęstością. W związku z tym nie należy stosować tylko wskaźnika BMI, aby zdiagnozować nadwagę.
Istnieje wiele innych technik, które pozwalają dużo dokładniej określić masę oraz skład ciała. Najważniejsze jest, aby ocenić ile procent masy ciała badanego stanowi tkanka tłuszczowa. U zdrowych mężczyzn powinna ona stanowić między 13 a 18% masy ciała, a u kobiet trochę więcej – 18–25%. Większa zawartość procentowa oznacza nadwagę, a wartości powyżej 30% (dla mężczyzn) i 40% (dla kobiet) to już otyłość.
Nadwaga powinna być sygnałem ostrzegawczym dla każdego. Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej prowadzi do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu i jest czynnikiem powstania wielu chorób. W walce z nadwagą dużą rolę odgrywa zmiana nawyków żywieniowych (dostarczenie organizmowi tylko tyle kalorii, ile faktycznie potrzebuje) oraz wysiłek fizyczny, który pozwala pozbyć się nadwyżki energetycznej.
Otyłość to choroba społeczeństwa
Otyłość została uznana za chorobę około 50 lat temu. WHO uznało ją za najczęstszą chorobę metaboliczną (czyli wpływającą na zachodzenie różnych procesów w całym ciele) oraz za epidemię XXI wieku. Ciężko się z tym stwierdzeniem nie zgodzić – wg. danych GUS problem otyłości dotyczy około ¼ Polaków. Częściej chorują mężczyźni (18%) niż kobiety (15,5%).
Otyłość stanowi zatem istotny problem zdrowotny, społeczny i ekonomiczny. Rocznie na świecie z jej przyczyny umiera 2,8 miliona osób.
Przyczyny
Rozwój otyłości jest złożony – zależy od czynników genetycznych (na które nie mamy wpływu) oraz środowiskowych. Do jej najczęstszych przyczyn można zaliczyć:
- Nieodpowiednią dietę (składającą się z produktów przetworzonych, o wysokiej kaloryczności i niewielkiej zawartości błonnika i witamin)
- Niewielką lub całkowity brak aktywności fizycznej
- Przewlekły stres zaburzający gospodarkę hormonalną
- Przyczyny psychologiczne (obniżona samoocena, zaburzenia odżywiania)
- Zespoły genetyczne związane z otyłością: szczególnie istotne u dzieci
- Przyjmowanie niektórych leków
- Zaburzenia endokrynologiczne
Jabłko czy gruszka?
Wyróżniamy kilka rodzajów otyłości. Pierwszy podział opiera się o lokalizację, w jakiej znajduje się najwięcej tkanki tłuszczowej. Możemy wyróżnić tzw. otyłość gynoidalną czyli pośladkowo-udową i otyłość androidalną – brzuszną. Sylwetka osób z otyłością gynoidalną przypomina gruszkę, a sylwetka osób z otyłością androidalną – jabłko. To, gdzie odkłada się nadmiar tkanki tłuszczowej ma zasadnicze znaczenie, jeśli chodzi o przebieg otyłości.
Otyłość brzuszna jest bardziej niebezpieczna niż pośladkowo-udowa i szybciej prowadzi do groźnych powikłań. Do odróżnienia tych dwóch typów służy WHR (ang. Waist-Hip Ratio – stosunek obwodu talii do obwodu bioder). Badanie to polega na zmierzeniu obwodu talii i obwodu bioder oraz porównaniu ich do siebie:
WHR = obwód talii / obwód bioder
Stosunek obwodu talii do obwodu bioder większy lub równy 0,85 u kobiet lub 1,0 u mężczyzn oznacza otyłość androidalną.
Powikłania
Otyłość jest czynnikiem ryzyka rozwoju wielu groźnych chorób takich jak:
- Insulinooporność i cukrzyca
- niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby,
- zaburzenia lipidowe,
- nadciśnienie tętnicze,
- zaburzenia hormonalne,
- nowotwory – np. piersi, macicy, trzustki, jelita grubego, nerki, wątroby, odbytu, prostaty
- zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów kolanowych,
- żylaki kończyn dolnych i żylna choroba zakrzepowo zatorowa,
- refluks żołądkowo-przełykowy,
- niska samoocena i brak samoakceptacji,
- lęki
- depresja
- kamica pęcherzyka żółciowego
Leczenie i zapobieganie otyłości
Na leczenie otyłości nigdy nie jest za późno! Najważniejsze jest, aby rozpoznać bezpośrednią przyczynę otyłości. Jeśli jest ona spowodowana np. zaburzeniami hormonalnymi, „katowanie się” dietą i ćwiczeniami nie pomoże, ponieważ nadmierne odkładanie się tłuszczu jest spowodowane zmienionym metabolizmem organizmu. Na problem z wagą należy spojrzeć całościowo – współpraca ze specjalistami z różnych dziedzin (lekarz, trener, dietetyk, psycholog) zapewni długotrwałe efekty.
Walka z otyłością nie może polegać na stosowaniu „diet-cud” i magicznych specyfików, które mydlą oczy niesamowitymi efektami w kilka dni lub tygodni. Zmiana stylu życia powinna być racjonalna i świadoma. Należy rozpocząć od zdrowego żywienia, unikania przetworzonych produktów i fast-foodów zawierających puste kalorie. Odpowiednie ćwiczenia, indywidualnie dobrane do pacjenta, pozwolą szybciej zgubić zbędne kilogramy i pozytywnie wpłyną na stan zdrowia.
W szczególnych przypadkach może być konieczne leczenie chirurgiczne – bariatryczne. Operacje polegają na zmniejszeniu objętości żołądka oraz usunięciu jego hormonalnie czynnej części odpowiedzialnej za produkcję „hormonu głodu”, czyli greliny.
Suplementacja w otyłości
Nadmierna masa ciała najczęściej wywołana jest przez niezdrowy tryb życia, który pociąga za sobą niewłaściwy sposób odżywiania się. W diecie takich osób występują niedobory witamin i minerałów takich jak:
- żelazo
- mangan
- wapń
- potas
- cynk
- tiamina
- niacyna
- pirydoksyna
Dostarczenie odpowiedniej ilości tych składników ma ogromne znaczenie w dążeniu do utraty masy ciała. Są one niezbędne do prawidłowego działania metabolizmu i ich uzupełnienie pozytywnie wpłynie na ciało i umysł pacjenta. Znaczenie ma również droga podania – dużo więcej substancji się wchłonie, jeśli podamy ją pozajelitowo.
Źródła
- WHO :: Global Database on Body Mass Index.
- Katherine M. Flegal i inni, Association of All-Cause Mortality With Overweight and Obesity Using Standard Body Mass Index Categories: A Systematic Review and Meta-analysis, „Journal of the American Medical Association”, 309 (1), 2013, s. 71–82, DOI: 10.1001/jama.2012.113905
- Dorota Lizak i inni, Przegląd antropometrycznych mierników otłuszczenia ciała stosowanych w diagnozowaniu otyłości, „Hygeia Public Health”, 2016
- Anna Brończyk-Puzoń i inni, Algorytm leczenia otyłości, Via Medica, 2014, ISSN 1897-3590.
- Michał Wąsowski, Magdalena Walicka, Ewa Marcinowska-Suchowierska, Otyłość – definicja, epidemiologia, patogeneza, „Postępy Nauk Medycznych”, XXVI (4), 2013
- Bogdan Wojtyniak, Paweł Goryński, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania, Warszawa: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2018, ISBN 978-83-65870-14-8, OCLC 1088971321.
- Ostrowska L. Leczenie dietetyczne otyłości — wskazówki dla lekarzy praktyków. For. Zab. Metab. 2010; 1 (1): 22–30.
Zdjęcie w nagłówku: MART PRODUCTION