Fawizm, inaczej choroba bobowa, taką nazwę nosi, choroba genetyczna związana z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej. Choroba spowodowana jest mutacją w genie G6PD. Niedobór enzymu prowadzi do zbyt szybkiego obumierania czerwonych krwinek oraz ich rozpadu (hemoliza) wiąże się to często z pojawieniem anemii.
Do wystąpienia objawów chorobowych dochodzi u ludzi, którzy posiadają mutację w genie G6PD, jednak nie sam gen doprowadza do włączenia się objawów. Żeby pojawiły się objawy musi być ekspozycja na jakiś czynnik środowiskowy.
Czynniki środowiskowe w fawizmie
- Dieta: fasola, groch, ciecierzyca, soczewica, bób, fasolka szparagowa.
- Leki: aspiryna, witamina K, witamina C, acetaminofen (paracetamol), chloramfenikol, streptomycyna i wiele innych.
- Infekcje: wirusowe, bakteryjne.
Choroba ta częściej występuje u mężczyzn, ponieważ związana jest z chromosomem X. Kobiety chorują rzadko. Szacunkowo na świecie ilość chorych wynosi ponad 200 milionów. W naszym kraju jest to 1 na 1000 osób.
Jakie objawy często występują w fawizmie?
- gorączka
- bóle brzucha
- wymioty
- bóle głowy
- ciemne zabarwienie moczu i skóry
- niedokrwistość hemolityczna
Szczegółowe informacje
Gen G6PD koduje enzym zwany dehydrogenazą glukozo-6-fosforanową. Odpowiada za przetwarzanie węglowodanów i pomaga chronić czerwone krwinki przed uszkodzeniem i zniszczeniem.
W genie G6PD zidentyfikowano 187 mutacji powodujących niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej. Prawie wszystkie z tych mutacji prowadzą do zmian w pojedynczych elementach budulcowych (aminokwasach), które tworzą enzym dehydrogenazą glukozo-6-fosforanową. Zmiany te zakłócają normalną strukturę i funkcję enzymu lub zmniejszają ilość enzymu w komórkach. Bez wystarczającej ilości funkcjonalnej enzymu, krwinki czerwone nie są w stanie ochronić się przed szkodliwym działaniem reaktywnych form tlenu.
Uszkodzone komórki ulegają hemolizie. Czynniki takie jak infekcje, niektóre leki i spożywanie fasoli czy bobu może zwiększyć poziom reaktywnych form tlenu. Krwinki ulegają hemolizie szybciej, niż organizm jest w stanie je zastąpić. To utrata czerwonych krwinek powoduje oznaki i objawy niedokrwistości hemolitycznej, która jest charakterystyczną cechą niedoboru tego enzymu. Ten enzym jest aktywny w praktycznie wszystkich typach komórek; bierze udział w normalnym przetwarzaniu węglowodanów. Odgrywa kluczową rolę w czerwonych krwinkach, które przenoszą tlen z płuc do tkanek w całym organizmie. Enzym ten pomaga chronić czerwone krwinki przed uszkodzeniem i przedwczesnym zniszczeniem. Dehydrogenaza glukozo-6-fosforanowa jest odpowiedzialna za pierwszy krok na drodze chemicznej, która przekształca glukozę, więc problemy gospodarki glukozowo-insulinowej są tu wpisane z automatu.
G6PD koreluje z wystąpieniem następujących jednostek:
- Uszkodzenie wątroby spowodowane lekami
- Ostre uszkodzenie nerek
- Niedokrwistość hemolityczna
- Zawał mięśnia sercowego
- Insulinooporność
- Hipercholesterolemia
- Hipertriglicerydemia
- Cholestaza
- Nefropatia cukrzycowa
- Urazy prefuzyjne
- Niealkoholowe stłuszczenie wątroby
- Otyłość
- Encefalopatia wątrobowa
- Zespół metaboliczny
- Niedokrwistość
Niedobór G6PD może niszczyć czerwone krwinki (RBC) i uszkadzać oksydacyjnie zredukowany glutation. Pękanie czerwonych krwinek jest spowodowane niewystarczającą ilością zredukowanego glutationu, który je chroni. W takiej sytuacji dobrym pomysłem jest zbadanie ilości glutationu, glutationu utlenionego i glutationu zredukowanego.
Przeciążenie żelazem
Osoby z niedoborem G6PD mają zazwyczaj zbyt dużo żelaza we krwi. Jeśli wysoka jest też ferrytyna warto rozważyć sprawdzenie polimorfizmu genu HFE. Nosiciele tego genu mogą mieć trudności w metabolizowaniu żelaza (dziedziczna hemochromatoza).
Narażenie na duże ilości naftalenu może uszkodzić lub zniszczyć krwinki czerwone, po spożyciu kulek na mole u ludzi, zwłaszcza dzieci, rozwinęła się niedokrwistość hemolityczna lub też ekspozycja na dezodoranty zawierające naftalen.
Osoby z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej (G6PD) są szczególnie wrażliwe. Śladowe ilości naftalenu są wytwarzane przez magnolie, trujące grzyby i nicienie. Niektóre szczepy grzyba muscodor albus, który bytuje w mieszkaniach, wśród szeregu lotnych związków organicznych, emitują naftalen.
Choroba charakteryzująca się niedoborem G6PD, objawia się ostrą anemią hemolityczną, zmęczeniem, bólem pleców i żółtaczką. U większości pacjentów wyzwala się pod wpływem jakiegoś zewnętrznego czynnika, taki jak lek, żywność lub infekcja.
Zwiększona niezwiązana bilirubina, dehydrogenaza mleczanowa i retikulocytoza są markerami choroby. Chociaż niedobór G6PD może zagrażać życiu, większość pacjentów przez całe życie nie wykazuje żadnych objawów lub nie wie skąd takie objawy mogą pochodzić.
Analizy genetyczne stały się bardzo popularne i pomocne w obecnych czasach. Warto czasem wziąć pod uwagę taki rodzaj diagnostyki, jeśli istnieje problem z dotarciem do sedna problemu. Należy jednak pamiętać, że brak mutacji w genie nigdy nie oznacza, że dany problem się nie pojawi.
Najważniejsze są mimo wszystko czynniki środowiskowe.
Źródła
- S. Russ Richardson, Gerald F. O’Malley, Glucose 6 Phosphate Dehydrogenase Deficiency
- G6PD glucose-6-phosphate dehydrogenase [ Homo sapiens (human) ]
- Jeff Bubp, Marilyn Jen, Karl Matuszewski, Caring for Glucose-6-Phosphate Dehydrogenase (G6PD)–Deficient Patients: Implications for Pharmacy
- Saúl Gómez-Manzo, Jaime Marcial-Quino, America Vanoye-Carlo, Hugo Serrano-Posada, Daniel Ortega-Cuellar, Abigail González-Valdez, Rosa Angélica Castillo-Rodríguez, Beatriz Hernández-Ochoa, Edgar Sierra-Palacios, Eduardo Rodríguez-Bustamante, Roberto Arreguin-Espinosa, Glucose-6-Phosphate Dehydrogenase: Update and Analysis of New Mutations around the World
- Muscodor
- Glutation zredukowany/utleniony
- MTHFR Genetics UK (testy genetyczne w Wlk. Brytanii)
Zdjęcie w nagłówku: Chris Reading, Pixabay